☰ Daniel 11
11
1 Ya intuluy din lala'in himmapit an inalinay, “Ha"in damdamay gun bimmadang ay Michael an nete"ah din hopap* di nun'alian Darius an iMedia hi engganad ugwan. 2 At ad ugwan ya pa'addonglom, Daniel, tun ibaag'u ti waday opat an aptan hinan mahayhaynod an mun'alid Persia, mu henen miyapat† ya nidugah di abalinana ya un danen tulu‡ an dumalat nan inadangyana, at abalinanan honogon nan tatagu ta umuyda gubaton ad Greece. 3 Ya wada goh di ohan nidugah di abalinanah did Greece an mun'ali, at atonan amin di pohdona.§ Ya do'ol di hakuponah pumpapto'ana. 4 Mu himbumagga ya ma'abak, at mun'opat an magogodwa nan pumpapto'ana.* Mu bo'on nan holagnay mangipapto',† ya adi goh umat hidin pumpapto'anay ma'at ti maploh nan pumpapto'ana ta midat hinan udumna.
5 Ya nan alih appit hi agwan hi un hagangon di buhu'an di algaw hi ad Egypt‡ ya ongol di abalinana mu nan ohan upihyalna,§ ya nidugdugah di abalinana ya un hiya, at umuy mumpapto' hinan udum an babluy.* 6 Mu unat goh maluh di atnay tawon ya ipiyahawan nan alid Egypt† han babain imbaluynah‡ nan lala'in imbaluy din upihyalna an nan alid Syria§ ta way atondan mun'unnudan. Mu la'tot ya mapogpog din pun'u'unnudanda, at mapatoy nan babai, ya nan ahawana, ya hi amana, ya ta"on nan tagalada.* 7 Mu la'tot ya waday ohah nan tutulang din babaih mun'alid Egypt† hi mangubat hinan titindalud Syria,‡ at abakona dida.§ 8 Ya pun'ibangngadnad Egypt nan numbino'ob'on an bululda, ya nan numbino'ob'on an miyammah nan nun'anginan gina'u, ya nan silver, ya balitu'.* At adina mahkay gubaton ad Syria. 9 Mu hin'alina ya nan alid Syria ya nomnomonan gubaton ad Egypt, mu adi dumatong, ya numbangngad. 10 Mu nan imbabaluy den alid Syria† ya mundadaandan umuy mangubat ad Egypt, at amungonday do'ol ahan an tindaluda, ya manapdapuhdan umuy hinan na'allup an babluy.‡
11 Mu nidugah di bungot nan alid Egypt,§ at honogonay do'ol ahan an tindaluna, at abakona dida.* 12 Ya mumpahiya an dumalat nan pangabakana ya nan pamatayanah nan do'ol an tindalu.† Mu adi minaynayun henen gunna pangabakan 13 ti nan alid Syria ya amungona goh di do'do"ol an tindalu ya un din hopapna. Ya awni ta maluh di do'ol hi tawon at ipanguluna dida an way ohaan waday almasda.
14 Ya henen gutudna ya do'olday mamuhul hinan alid Egypt‡ an ta"on un nan adi umunud hi Uldin an nan i'ibbam an holag Israel an dumalat nan nomnomnomondan pumhodanda,§ mu adida damdama mangabak.* 15 Ya hi awni ya honogon nan alid Syria nan titindaluna ta li'ubonda nan na'allup an babluy.† Ya nan titindalud Egypt ya mi'id di ologdan mangabak ay dida an ta"on un nan mun'abi'ah an titindaluda ya ma'abakda. 16 At henen alid Syria‡ ya atonan diday pohdona, ya mi'id ah way abalinanan mangipadinong ay hiya. Ya ta"on nan babluy nan tatagun Apo Dios ya hakupona goh, at pa"iona. 17 Ya hay nomnomon goh nan alid Syria ya honogona nan titindaluna ta umuyda mi'tulag hinan alid Egypt ta way atondan mun'u'unnudan ta ipiyahawanay ohah nan babain imbaluynah§ nan alid Egypt,* mu henen babain imbaluyna ya adina unudon hi amana ti nan ahawanay pangiyunnudana. 18 At nan alid Syria ya hidih nan babluy hinan pingit di baybay di immuyda ginubat, ya hinakupday do'ol an babluy. Mu wada han ap'apun di tindalun mangabak ay dida,† at mapogpog nan pumpahpahiyaana ti mumbangngad ay hiya nan ina'inatna. 19 Ya heden pumbangngadanah nan na'allup an babluyna ya waday nappuhih ma'at ay hiya, at hiyah ne apogpogan di nitaguana.‡
20 Ya heden alin mihukat ay hiya§ ya munhonag hinan tataguna ta mun'amungdah buwit* ta middum hinan inadangyanah nan abungna. Mu adi madnoy ya waday mamatoy ay hiya.”†
21 Ya intuluy nan anghel an himmapit an inalinay, “Waday mihukat ay hiyan mun'ali‡ an nappuhiy pangatna, at hiyanan mid namnamanan mun'ali, mu himbumagga ya nun'ali an dumalat di layahna 22 ti pun'abakna nan do'ol an tindalun buhulna, ya nun'ipapatoyna dida an ta"on nan Nabagtun Padi.§ 23 Ya do'ol di babluy hi mi'lammung ay hiya ti pun'ilayahana didah nan puntutulaganda. At ta"on un itang di mamhod ay hiya mu nidugah di abalinana. 24 Ya nonongan hinakupna nan numbino'ob'on an adadangyan an provincia,* mu din o'ommodnah din penghana ya mid ahan umat hinah inatda. Ya pun'ipiyapongnah nan mangiyunnud ay hiya nan nun'anginan gina'un hamhamona. Ya ta"on un nan nun'ahamad di allupna an babluy† ya nomnomonan gubaton ta abakona. Mu la'tot ya mapogpog hanan gunna ato'aton.
25 Ya amungona nan do'ol an tindaluna ta umuyda gubaton ad Egypt. Mu nan alid Egypt‡ ya nan do'ol an tindaluna ya nidadaandan mangubat ay dida, ya natultulidda, ya mun'abi'ahda. Mu ma'abakda ti mabalbaliyanda 26 ti ta"on hanan gun me"an ay hiyan ali ya patayonda hiya. Ya do'ol di mun'atoy hinan tindaluna, at ma'ubahda. 27 Ya daden duwan ali§ ya mangandan duwah nan ohan lamehaan, mu way ohaan nappuhiy nomnomnomona. Mu adi mipa'annung hanan ninomnomdan ma'at ti agguy nadatngan heden gutudnah a'atana. 28 Ya mumbangngad heden alid Syria hinan babluyna an do'ol di pun'ita'inah nan nun'anginan gina'un hamhamonah nan gubat. Mu hay ninomnomnah mahhun ya e'wanad Jerusalem ta pa"ionay pangulug di tatagun Apo Dios hidi ya un mahkay mumbangngad hinan babluyna.*
29 Ya awni ya madatngan nan umuyna goh gumubatan ad Egypt, ya nat'on di ma'at ay hiya an adi umat hi ma'at hi hopapna. 30 Ti umuy nan iKittim an mumpunlugandah nan pupul† ta diday mamuhul ay hiya, at tuma'ot ay dida. At mumbangngad an e'wana goh ad Jerusalem ta ipuhaynay bungotnan dida ta inaynayunan pa"ion di pangulug nan tatagun Apo Dios, ya ipattignay pamhodnah nan tatagun man'ug hinan pangulugda.
31 Ya ta"on un nan tindaluna ya adida e'gonan nan me'gonan an Timplu, ya ipadinongda nan onong an ma'at hi abigabigat ta ihukatda han nidugah an atata'ot an puma"i.‡ 32 At umat hinay aton nen ali an balbaliyana nan tatagu, at du'gonda nan me'gonan an tulag ta middumdan hiya. Mu nan tatagun nahamad di pangulugdan Apo Dios ya adida ahan unudon hiya.
33 Mu nan udum an paligaton nan alih na'amtang ya hanan nun'anomnoman an mumpangipangpangulu ya nan manugun hinan do'ol an tatagu. Mu mun'apatoyda nan udum hinan gubat, ya makaphul di udum, ya moghob di udum, ya mahamham di gina'un di udum, ya mibaludday udum. 34 Ya un itang di bumadang ay dida,§ mu ta"on hi un way do'ol hi mamhod an middum ay dida ya layahda ti unda pangal'ali. 35 Ya danen nun'anomnoman ya mun'apatoyda ta hiyay dumalat hi ipaphodan di ugalida. Ya ma'at an amin hanan punligatan ta engganay magtud di ninomnom Apo Dios hi a'atana.
36 Mu henen alid Syria* ya umat hinay gunna aton an nan pohpohdonay atona. Ya mumpahpahiya ti alyonay un nidugdugah di abalinana ya un an amin nan madayaw an ta"on nan na'abbagbagtun Dios. Ya inaynayunan aton hana ti hiyah ne inyabulut Apo Dios hi ma'at tuwali ta engganah un ma'udyaan di bungot Apo Dios hinan tataguna. 37 Ya hene goh an alid Syria ya adina haghaggungon an e'gonan nan dinayaw din o'ommodna, ya adina kulugon nan malgom an ta"on un nan binabaiy mangal'alu' ay hiya ti mumpahiya hiya. 38 Mu un ohay kulugona an nan adi mattig anu an mun'adug hinan nun'ahamad an allup ta hiyay pange'nonganah nan balitu', ya silver, ya nan nanginan batu, ya nan nun'anginan gina'u. Mu hana ya agguy ahan dinayaw din o'ommodna. 39 Mu henen kinulug nan udum an tataguh nan udum an babluy di pumpabadangana anu ta gubatona nan abablubabluy an nun'ahamad di allupna. Ya hanan mangiyunnud ay hiya ya pun'ap'apuona didah nan tatagu, ya idatana didah luta.
40 Ya heden agadyuhan di apogpogan di pumpapto'an nen ali ya gubaton nan alid Egypt hiya. Mu amungon den alid Syria nan do'ol an tindalun mumpunlugan hinan gumo' an kalesan punluganan di mi'gubat, ya nan mumpungkabayu, ya nan mumpunlugan hi pupul ta pa"ionday numbino'ob'on an abablubabluy an paddungnay unda pun'ilayud. 41 Ya ta"on un ad Israel ya gubatonda goh. Ya do'ol ahan di pumpatoyda, mu nan babluy ad Moab, ya ad Edom, ya nan na'angang an holag Ammon an mumpumpapto' ya diday adi ma'abak 42 ta hakuponan amin nan do'ol an babluy an umayana an ta"on ad Egypt. 43 Ya hamhamonan amin nan mun'apla'an an gina'ud Egypt an nan balitu', ya nan silver, ya nan udum an nabalul. Ya nan iLibya, ya nan iSudan ya humukuda ta mumbalindah baalna.
44 Mu mipa'innilan hiyan waday hapit an malpuh appit hi buhu'an di algaw, ya appit hi iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw an mangipata'ot ay hiya. At nidugah di bumungtana, ya umuydan mumpamatoy hinan do'ol an tatagu. 45 Ya iyammaday do'ol an tuldan abung hinan numbattanan nan Baybay an Mediterranean ya hinan awadan di Timplun Apo Dios ti adina ahan ta'tan hi Apo Dios. Mu heden adatngan di atayana ya mi'id ah ohah mamadang ay hiya.”
* 11:1 Unu hidin 539 B.C. † 11:2 Hay ngadana ya hi Xerxes I (486-465 B.C.). ‡ 11:2 Hay ngadanda ya (1) hi Cambyses (530-522 B.C.), ya (2) hi Pseudo-Smerdis (522 B.C.), ya (3) hi Darius I (522-486 B.C.). § 11:3 Hay ngadana ya hi Alexander an Nidugah (unu Alexander the Great, 336-323 B.C.). * 11:4 Bahaom nan footnote di Dan. 8:22 ta innilaom di ngadanda. † 11:4 Ti nan opat an general an numpapto' hi tindalunay nangipapto'. ‡ 11:5 Hay ngadana ya hi Ptolemy I Soter (323-285 B.C.). § 11:5 Hay ngadan ten upihyalna ya hi Seleucus I Nicator (311-280 B.C.). * 11:5 Hay babluy hi impapto'na ya ad Babylon. † 11:6 Hay ngadana ya hi Ptolemy II Philadelphus (285-246 B.C.). ‡ 11:6 Hay ngadan nan babain imbaluyna ya hi Berenice. § 11:6 Hay ngadana ya hi Antiochus II Theos (261-246 B.C.). * 11:6 Hay na'at ya impapatoy Laodice (an nan nahhun an ahawan Antiochus II Theos ya un mumbentan hi Antiochus II ay Berenice) da Berenice ay Antiochus II Theos. Hi aman Berenice an hi Ptolemy II Philadelphus ya natoy goh eden timpu (mu agguy nipapatoy). † 11:7 Nan lala'in agin Berenice an hi Ptolemy III Euergetes (246-221 B.C.). ‡ 11:7 Didanay titindalun Seleucus II Callinicus (246-226 B.C.). § 11:7 Nan lala'in agin Berenice an hi Ptolemy III Euergetes ya pinatoynah Laodice ti impapatoynah Berenice ya nan ahawana. * 11:8 Na'at hidin 525 B.C. hidin nangabakan Cambyses an iPersia ay dida. † 11:10 Hay ngadanda ya da Seleucus III Ceraunus (226-223 B.C.) ay Antiochus III an Nidugah (223-187 B.C.). Ya hay ngadan amadan mumpapto' ad Syria ya hi Seleucus II. ‡ 11:10 Heten babluy ya ad Raphia hinan Palestine. § 11:11 Hay ngadana ya hi Ptolemy IV Philopator (221-203 B.C.). * 11:11 Hay na'abak ya da Antiochus III an Nidugah (223-187 B.C.) an numpapto' ad Syria, ya na'abakdad Raphia hidin 217 B.C. † 11:12 Hi Polybius an nuntudo' hinan na'na'at hidin nangubatanda ya inulgudnan nun'a'atoy nan 10,000 an titindalunan mundaldallanan. ‡ 11:14 Hay ngadana ya hi Ptolemy V Epiphanes (203-181 B.C.). § 11:14 Dida ya Hudyun niddum ay Antiochus III an Nidugah (223-187 B.C.). * 11:14 Nan general an impapto' nan titindalun Ptolemy V Epiphanes an hi Scopas ya inabakda nan ni'bohhol hidin 200 B.C. † 11:15 Hiyah ne siudad ad Sidon. ‡ 11:16 Hay ngadana ya hi Antiochus III an Nidugah (223-187 B.C.). Hidin 197 B.C. ya inabaknay Hudyud Palestine. § 11:17 Hay ngadan nan babain imbaluyna ya hi Cleopatra I. * 11:17 Hay ngadan nan alid Egypt ya hi Ptolemy V Epiphanes (203-181 B.C.), ya inahawanah Cleopatra I hidin 194 B.C. † 11:18 Hay ngadan nan ap'apun di tindalun Antiochus III an Nidugah ya hi Lucius Cornelius Scipio Asiaticus an iRome, ya inabakna nan apunan hi Antiochus hidin gubat ad Magnesia hinan Provinciad Asia Minor hidin 190 B.C. ‡ 11:19 Hidin 187 B.C. ya impadah Antiochus III an nan Nidugah an nama"ih nan ohan timpluh nan Provinciad Elymais ta hinamhamnay gina'uh di, mu natoy hidin nama"iana. § 11:20 Nan imbaluy Antiochus III an Nidugah an hi Seleucus IV Philopator (187-175 B.C.) di nipallog ay hiyan nun'ali. * 11:20 Hay ngadan nan lala'in mumpapto' hi pihhuna ya hi Heliodorus. † 11:20 Impapatoy Heliodorus hi Seleucus IV Philopator. ‡ 11:21 Hay nihukat ay hiya ya nan aginan hi Antiochus IV Epiphanes (175-164 B.C.) § 11:22 Mi'id di biyang Antiochus IV Epiphanes an mihukat an mun'ali ti waday lala'in imbaluy Seleucus IV Philopator an hi Demetrius I, mu gapu ta ung'ungnga at pinilit Antiochus ta hiyay nun'ali. Hay ngadan nan Nabagtun Padi eden timpu ya hi Onias III, ya pinatoyda hiyah din 170 B.C. * 11:24 Hatun babluy ya ad Palestine ya ad Egypt. † 11:24 Ad Egypt. ‡ 11:25 Hay ngadana ya hi Ptolemy VI Philometor (181-146 B.C.). § 11:27 Hay ngadanda ya da Antiochus IV Epiphanes ay Ptolemy VI Philometor. * 11:28 Hidin 169 B.C. ya impahamham Antiochus IV Epiphanes nan Timplun Apo Dios ad Jerusalem, ya impapatoyna nan do'ol an Hudyuh di, ya impadinongna nan titindalu ta mid mamohol ay hiyah di. † 11:30 Hay numpapto' hinan do'ol an pupul ya hi Popilius Laenas. ‡ 11:31 Impipata'dog Antiochus IV Epiphanes nan pun'onngan di bululna an hi Zeus Olympius hidin 168 B.C., ya hay nangipipata'dogana ya hinan Timplun Apo Dios ad Jerusalem. Ya waday nangali an ene'nongnay babuy enen pun'onngan ta puhiona nan Timplu. Henen na"appuhin inatna ya ipa"elna nan ma'at hi udum di algaw hinan Punligatan di Tatagu ti aton goh AntiKristu (Mat. 24:15; Lk. 21:20). § 11:34 Ma'abbungot nan Hudyuh din nangipita'dogan Antiochus IV Epiphanes hinan pimmuhin pun'onngan hinan Timplun Apo Dios ad Jerusalem, at ente"adan nangubat ay hiya ya nan titindaluna. Hay babluy hi na'amunganda ta munnomnomdah atondan gumubat ya ad Modein an wah nan duwampulu ta han pitun kilomitluh appit hi iggid hi un hagangon di buhu'an di algaw an mipalpud Jerusalem. Hay a'ap'apuda ya da Mattathias Maccabeus ya nan imbaluynan hi Judas Maccabeus, ya hidin 165 B.C. ya inabakda da Antiochus IV Epiphanes. Ya hidin December 25, 165 B.C. ya indawatday balbalun maleneh an pun'onngan ay Apo Dios. * 11:36 Heten ali ya bo'on hi Antiochus IV Epiphanes mu hay ipa"elna ya hi AntiKristu (unu nan Mi'bohhol ay Jesu Kristu). Ya manu ay bo'on hi Antiochus IV Epiphanes ti nan nehnod an nibaag di aatna an nitudo' hinan Dan. 11:36-45 ya agguy na'at ay hiya an ta"on un waday nipaddungana (II Thess. 2:3-12; Rev. 13:5-8).
☰